فرش ماشینی بهتر است یا دستباف؟ یکی از سوالات پر تکرار مشتریان فرش، این موضوع است که فرش ماشینی بخریم یا فرش دستباف؟ ماندگاری کدام یک بیشتر است و از این مدل سوالات، که در این مطلب پاسخ می دهیم. یکی از مهمترین وسایل در زندگی مردم مخصوصا ایرانی ها فرش است چون اسباب آرامش را برای ما مهیا می کند. از بین همه فرش ها برجسته‌ترین و پرطرفدارترین آنها فرش دستباف است که رقیب فرش ماشینی است و این دو دارای ویژگی و عیب های مخصوص به خود می باشند.

فرش دستباف چیست؟

همانطور که از نام آن مشخص است فرش‌ دستبافت به نوعی از فرش‌ گفته می‌شود که کار دست بوده و ماشین‌آلات هیچ نقشی در تولید آن ندارند. این فرش‌ها توسط نیروهای متخصص و با ابزارهایی همچون قلاب، سیخک، قیچی، کثر، شانه، کوجی و … بافته می‌شوند. هرچند که تاریخ دقیق و مشخصی برای اختراع و استفاده از زیراندازهای رایج امروزی در دسترس نیست اما بر اساس تحقیقات، اولین فرش‌های گره‌دار در سال 1328 مورد استفاده قرار گرفته‌اند و در نهایت در تولید این فرش‌ها پیشرفت‌های زیادی حاصل شد. در اصل می‌توان آغاز شکوفایی هنر فرش‌بافی در ایران را قرن ۱۶ و ۱۷ میلادی دانست. جالب است بدانید که برخی شواهد نشان می‌دهد ایرانیان بین سال‌های ۳۴۰ تا ۳۴۵ پیش از میلاد از قالیچه استفاده می‌کردند.

ویژگی ها و مزایای فرش دستباف

• یکی از برجسته‌ترین ویژگی های فرش دستباف تاریخچه کهنی است که دارد و به باور کارشناسان جهانی فرش، فرش دستباف ایران جزو زیباترین گونه فرش در جهان شناخته می‌شود.
• از دیگر ویژگی های فرش دستباف درخشندگی و تابش آن از نزدیک و از دور است.
• فرش دستباف دارای ارزش هنری بالاتری نسبت به فرش ماشینی است.
• پرز های فرش دستباف، درخشان و انعطاف‌پذیر است و اگر این پرزها خشن باشد پاک کردن این‌گونه فرش دچار چالش خواهد شد.
• یکی دیگر از ویژگی فرش دستباف آن است که در این فرش چند سانتی‌متر ناسازگاری در ابعاد فرش و در بخش‌های بالایی و پایینی آن وجود دارد که این موضوع از مشخصات یک فرش دستباف است.
• یکی از برجسته‌ترین ویژگی های فرش دستباف، عمر و ماندگاری آن است که در سنجیدن با همه گونه‌های کف‌پوش‌، عمر چندین برابری دارد.
• فرش دستباف تنها کف‌پوشی است که با پا خوردن، درخشانی و شست‌وشو زیبایی‌هایش چندین برابر شده و هیچ‌گاه چشم‌نوازی خود را از دست نمی‌دهد.
• از دیگر ویژگی فرش دستباف آن است که در تابستان سرد و در زمستان گرم است در حالی که فرش ماشینی با آگاهی به آنکه دارای مواد پلاستیکی است، این ویژگی را ندارد.

معایب فرش دستباف

در کنار برتری‌هایی که یک فرش دستباف در مقایسه با فرش ماشینی دارد، این فرش دارای کاستی‌هایی است که در زیر به آن اشاره می‌کنیم:

• یکی از ریشه‌ای‌ ترین معایب فرش دستبافت، بالا بودن قیمت آن است. اگرچه این موضوع یک امر طبیعی است و اگر شما در سراسر جهان نگاه کنید متوجه خواهید شد که دست‌آویز یا هنری که کار دست آدمی است، برای خرید آن هزینه بالایی باید پرداخته شود.
• با آگاهی به آنکه در فرش دستباف از الیاف طبیعی استفاده می‌شود که بارنگ طبیعی نیز رنگ ریزی شده، در هنگام شست‌وشو و آبکشی احتمالا دچار رنگ دهی می‌شود و شستن آن‌ها بسیار سخت است.
• از عیب های دیگر فرش دستباف می توان گفت الیافی که در آن به کار برده می شود سنگین است و همین امر باعث شده که جابه جایی آن مقداری سخت باشد.
• وجود اشتباه انسانی نیز در طرح و نقش‌ های فرش دستباف وجود دارد. برای نمونه نامتقارن بودن گونه‌های سمت راست و چپ و غیره.

فرش ماشینی چیست؟

فرش های ماشینی توسط دستگاه های مکانیکی تولید می شوند و در واقع حالت مصنوعی قالی ها هستند. بافت فرش یک الگوی تکرار شونده دارد و با ادامه روند ترتیب و تکرار الگوها ساخته می شود. 

تاریخچه فرش ماشینی در ایران نشان می‌دهد که این محصول در حدود ۴۰ سال پیش معرفی شده است. در اوایل دهه ۵۰، اولین فرش ماشینی تولید داخل، در کارخانجات مخمل و ابریشم کاشان توسط ماشین‌های ژاکارد بافی بافته و روانه بازار شد.  با زیاد شدن دستگاه‌های بافندگی صنعتی در ایران، تولید فرش‌های ماشینی در کشور رونق گرفت و به‌تدریج با بهبود روش‌های تولید، کیفیت و دقت، فرش‌های ماشینی به سرعت در میان ایرانیان محبوب شدند. امروزه، فرش‌های ماشینی به‌عنوان یکی از محصولات مهم صنعتی در ایران شناخته می‌شوند.

ویژگی ها و مزایای فرش ماشینی

• مواد اولیه ای که در فرش های ماشینی استفاده می شود، نسبت به مواد اولیه فرش های دستباف ارزان تر است. 
• به این دلیل که این نوع فرش با ابزار آلات صنعتی تولید می شوند، سرعت تولید آن ها نسبت به نوع دستباف آن ها بسیار بالاتر است.
• فرش های ماشینی با قیمت مناسب تری در بازار عرضه می شوند و بین مردم طرفداران بیشتری دارند.
• استفاده از فرش ماشینی ساده‌ تر بوده و بر روی آن می‌توان از انواع تصاویر هنری و شخصی استفاده کرد.
• عمر فرش ماشینی بر خلاف فرش دستباف تحت تاثیر سازه‌های گوناگونی قرار دارد که نخستین عامل، جنس به‌کار رفته در نخ تار و پود آن است. در میان گونه‌های تاروپود فرش ماشینی، نخ‌های اکریلیک و پشم دارای بیشترین و با دوام‌ ترین گونه‌ های تاروپود هستند و می‌توان آن‌ها را تا 30 سال نگهداری کرد.
• از دیگر ویژگی فرش ماشینی آن است که در طرح‌ های متنوعی تولید می‌شود که برخی از آن‌ها پر تراکم بوده و برخی ساده و با طرح‌های سنتی یا نوین بافته می‌شوند.
• رنگ‌آمیزی فرش ماشینی در مقایسه با فرش دستباف کم‌تر است و شمار رنگ‌های به‌کاررفته در شانه‌های گوناگون 8، 10 و 12 رنگ است.
• از دیگر ویژگی فرش ماشینی آن است که خواب فرش ماشینی هر میزان بلندتر باشد، پاخوری نرم‌ تر و درعین‌ حال عمر بیشتری خواهد داشت.

معایب فرش ماشینی

با وجود اینکه فرش ماشینی مزایایی مثل ارزان بودن و گوناگونی طرح و رنگ دارد، از عیب هایی برخوردار است که در ادامه به آنها اشاره می کنیم:

• یکی از ریشه‌ای‌ترین معایب فرش ماشینی، آن است که این‌گونه فرش عمر کوتاهی دارد و به طور متوسط ۱۵ سال عمر می‌کند، اگرچه به چگونگی استفاده از آن‌ هم بستگی دارد.
• پرزهایی که در یک فرش ماشینی وجود دارد می‌تواند برای بسیار از مردم ایجاد حساسیت کند. این مساله حساسیت‌ زایی در فرش‌های با کیفیت ماشینی کمتر به چشم می‌خورد و فرش های با کیفیت بالا در فرآیند هیت ست شدن پرزگیری می شوند.
• از دیگر معایب فرش ماشینی آن است که این فرش با گذشت زمان از ارزش و قیمتش کم می‌شود که این مساله برای فرش دستباف نیست.
• نکته منفی دیگر در مورد فرش ماشینی آن است که این فرش باگذشت زمان زیبایی و گیرایی خود را از دست می‌دهد و به می‌توان گفت از برجسته‌ترین عیوب فرش ماشینی آن است که تاریخ پایان دارد.

مقایسه ی فرش دستباف با ماشینی

با آگاهی به ویژگی‌هایی که در بالا برای هرکدام از فرش‌های دستباف و ماشینی شرح دادیم در این بخش به سنجش و مقایسه این دو نوع فرش می‌پردازیم:

• فرش دستباف از نزدیک و دور درخشش بسیار زیبایی دارد درحالی‌که فرش ماشینی تنها از دور درخشش داشته و از نزدیک پسندیده به نظر نمی‌آید.
• همان‌گونه که اشاره کردیم رنگ فرش دستباف باگذشت زمان جلای بیشتری پیدا می‌کند ولی فرش ماشینی با گذر زمان زیبایی خود را از دست خواهد داد.
• فرش دستباف در تابستان خنک و در زمستان دارای گرماست در صورتی که فرش ماشینی با توجه به مواد پلاستیکی که دارد این ویژگی را ندارد.
• اگر نگهداری از فرش دستباف به‌ خوبی انجام شود و پاکیزه نگهداری شود برای تندرستی افراد مشکلی ایجاد نمی‌کند ولی فرش ماشینی حساسیت‌زا بوده و پرزهای آن به‌مرور زمان در هوا آویخته می‌شود و باعث ایجاد مشکلات تنفسی می شود.
• اگرچه فرش دستباف گران‌تر از فرش ماشینی است ولی به مرور زمان ارزش خود را مانند فرش ماشینی از دست نمی‌دهد.
• الیاف ساختگی و مصنوعی که در فرش‌های ماشینی هست با اثرگذاری بر فرایند گیرایی کلسیم باعث کاهش انباشتگی استخوانی و افزایش دردهای استخوانی می‌شود و همچنین کسانی که دارای حساسیت‌های پوستی هستند نباید به دلیل اگزما های سختی که این فرش به وجود می‌آورد بر روی آن به صورت مستقیم بخوابند، این موضوع در فرش دستباف به چشم نمی‌خورد.
• در فرش‌های ماشینی پیچیدگی طرح نسبت به محورهای فرش به درستی متقارن هستند درحالی‌که این حالت در فرش های دستباف بسیار کم دیده می‌شود.
• در فرش دستباف نقشه پشت و روی فرش یکسان به نظر می‌ آید ولی در فرش ماشینی به‌ ویژه در گونه‌ های نامتقارن، جزئیات طرح‌ها آشکار نبوده و مات به نظر می‌آیند.
• فرش دستباف بیشتر با پشم بافته می‌شود در حالیکه فرش ماشینی با نخ نایلونی بافته می‌شود و بافت آن بی‌چون و چرا یکدست است. در پشت فرش دستباف نخ‌های سفیدی هست که از یک سر ریشه فرش تا سر ریشه دیگر کشیده شده و به‌ندرت شاید که هیچ نخ سفیدی در آن دیده نشود درحالیکه در فرش ماشینی به این‌گونه نیست.
• در فرش دستباف دگرگونی‌های جزئی در رنگ فرش هست که رگه‌ های کلفت یا باریکی را در آثار دستباف درست می‌کند. این دوگانگی رنگ در فرش ماشینی وجود ندارد یا به‌ ندرت دیده می‌شود. شستشوی فرش دستباف نیز باید به دست نیروی کارآزموده انجام شود تا مشکل رنگ پس دادن به وجود نیاید.